Ο αριθμός 81 δεν είναι ένας οποιοσδήποτε αριθμός. Ο αριθμός 81 είναι (μέχρι στιγμής) ο αριθμός των νεκρών που άφησε στο διάβα της η φονική πυρκαγιά της 23ηςΙουλίου, ανάμεσα τους και μικρά παιδιά. Μιας καταστροφής που άφησε στο πέρασμα της ανυπολόγιστες καταστροφές, στάχτες και αποκαΐδια, νεκρά ζώα, τραυματίες, αγνοουμένους...
Στο εδώ και τώρα
Μέσα σε όλο αυτό τον όλεθρο, συγκινητική είναι η έντονη διάθεση των συνανθρώπων μας να βοηθήσει ο καθένας όπως και όσο μπορεί από το δικό του μετερίζι. Οι πυροσβέστες στην διάσωση, οι γιατροί στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, οι δημοσιογράφοι στην ενημέρωση.
Ιεραρχικά το πιο σημαντικό είναι η διάσωση των θυμάτων που η ζωή τους διατρέχει άμεσο κίνδυνο. Οι πυροσβέστες, οι δασοπυροσβέστες, οι αστυνομικοί και οι εθελοντές, ακούραστα και αδιάκοπα από προχθές δίνουν μάχη, πιστοί στο καθήκον τους για να σώσουν ότι πιο σημαντικό: τις ανθρώπινες ζωές. Έπειτα εξίσου σημαντική με την διάσωση είναι η επιβίωση, η οποία στην προκειμένη περίπτωση περιλαμβάνει την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη σε περίπτωση που η υγεία των διασωθέντων βρίσκεται σε κίνδυνο.
Και σε ένα επόμενο στάδιο, κάπως πιο απομακρυσμένο από τα πρώτα δύο, βρίσκεταιηαντιμετώπιση του ψυχικού τραύματος.
Ψυχό-αποσύνδεση
Γνωρίζουμε ότι ένας άνθρωπος ο οποίος έχει υπάρξει αυτόπτης μάρτυρας ή έχει επιβιώσει από μια φυσική καταστροφή, αρχικά αποσυνδέεται από τα συναισθήματα που επιφέρει το συγκεκριμένο βίωμα ακριβώς επειδή είναι πάρα πολύ οδυνηρά και αρχικά φαίνεται να μην αντιλαμβάνεται τι ακριβώς έχει συμβεί. Πρόκειται για το λεγόμενο σοκ κατά το οποίο ένας άνθρωπος “επιτρέπει” στις πληροφορίες να έρθουν λίγο- λίγο. Έπειτα είναι πολύ πιθανόν να έρθει ένα κύμα οργής, θυμού καθώς και ενοχών “για το τι θα μπορούσαν να είχαν κάνει διαφορετικά.”
Τι κάνουμε
- Επιτρέπουμε στον εαυτό μας να θρηνήσει, να κλάψει, να θυμώσει. Η ρουτίνα έχει πλέον διαταραχθεί από το τραυματικό γεγονός και η καθημερινότητα όπως την γνωρίζαμε μέχρι τώρα έχει τελειώσει. Δεν θα ήταν λειτουργικό να είχαμε την απαίτηση από τον εαυτό μας να είναι όπως και πριν από το συμβάν. Η διαταραχή της καθημερινότητας και η αναστάτωση είναι κοινές αντιδράσεις και σε καμία περίπτωση δεν θεωρούνται ενδείξεις αδυναμίας.
- Απευθυνόμαστε σε δικούς μας ανθρώπους οι οποίοι θα μας αντιμετωπίσουν με ενσυναίσθηση και σεβασμό και θα αναλάβουν έστω και πρακτικά ζητήματα τα οποία την ώρα της κρίσης αισθανόμαστε πως δεν μπορούμε να φέρουμε σε πέρας. Αποφεύγουμε τους “καταστροφολόγους” οι οποίοι επιμένουν σε μια θέση του “τι σου έμελλε να πάθεις” και αντιμετωπίζουν το γεγονός ως κάτι στο οποίο δεν έχουμε κανέναν έλεγχο να αντιμετωπίσουμε και πως δεν θα επανέλθουμε ποτέ μετά από αυτό.
Τι δεν κάνουμε
- Επειδή το να “θολώσει η κρίση” μετά από ένα τέτοιο βίωμα θεωρείται ως μια κοινή αντίδραση, καλό θα ήταν να αποφύγουμε να πάρουμε αποφάσεις για πιο σημαντικά ζητήματα, ακριβώς γιατί θα παρθούν κάτω από το φορτίο των έντονων συναισθημάτων που βιώνουμε όπως θυμός και λύπη. Εναλλακτικά και εάν αισθανόμαστε άνετα μπορούμε να το συζητούσαμε με δικούς μας ανθρώπους που θα μας βοηθήσουν να αντιληφθούμε την όποια κατάσταση σε μια πιο ρεαλιστική διάσταση.
- Δεν μπλοκάρουμε τον εαυτό μας από το να βιώσει τα συναισθήματα τα οποία είναι αντιδραστικά στο τραυματικό συμβάν. Δεν απαιτούμε να είμαστε όπως και πριν.
- Δεν συζητάμε για το συμβάνεάν δεν το θέλουμε.Πολλές φορές ακριβώς επειδή ο κόσμος δεν είναι εκπαιδευμένος κατάλληλα στο πως να αντιμετωπίσει έναν άνθρωπο ο οποίος έχει μόλις επιβιώσει από ένα τραυματικό συμβάν, του ζητάει να διηγηθεί με λεπτομέρειες τι έχει συμβεί, με αποτέλεσμα το άτομο να επανατραυματίζεται.
- Δεν παρακολουθούμεεμμονικάειδήσεις. Το μέγεθος της καταστροφής αυτή την φορά ήταν τέτοιο που μίλησε από μόνο του και δεν χρειάστηκαν οι δημοσιογράφοι να το στολίσουν με διάφορες σάλτσες. Και ίσως για πρώτη φορά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να χρησίμευσαν ουσιαστικά σε κάτι αφού κοινοποιήθηκαν φωτογραφίες αγνοουμένων και ενημέρωναν τον κόσμο για το που μπορεί να απευθυνθεί ώστε να προσφέρει βοήθεια. Όμως η επαναλαμβανόμενη έκθεση σε φωτογραφίες και εικόνες από το συμβάν μπορεί να αποτελέσουν ερεθίσματα τα οποία επανατραυματίζουν το άτομο.
- Δεν φορτώνουμε τον εαυτό μας με ενοχές για το τι θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει διαφορετικά. Αυτό πηγάζει από μια ανάγκη να αιτιολογήσουμε και να εξηγήσουμε τι ακριβώς έχει συμβεί, επειδή θέλουμε να έχουμε τον έλεγχο ότι θα μπορέσουμε να το αποτρέψουμε στο μέλλον.
- Αποφεύγουμε την χρήση “παυσίπονων” όπως εξαρτησιογόνες ουσίες όπως το αλκοόλ.
Το ψυχικό τραύμα
Στις παλαιότερες εκδόσεις του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου για τις ψυχολογικές διαταραχές, το μετα-τραυματικό άγχος οριζόταν ως η αντίδρασηοποιουδήποτε ανθρώπουείχε επιβιώσει μετά από ένα τραυματικό γεγονός. Πλέον όμως οι έρευνες δείχνουν πως δεν θα αναπτύξει διαταραχή μετα-τραυματικού άγχους οποιοσδήποτε άνθρωπος βιώσει κάτι τραυματικό και πωςη άμεση παρέμβαση μπορεί να μπλοκάρει την φυσική διεργασία του ανθρώπινου οργανισμού στην επούλωση του ψυχικού τραύματος.Χωρίς να σημαίνει πως η στήριξη και η παρουσία μιας έντονης διάθεσης για συμπαράσταση τόσο από οικείους ανθρώπους όσο και από ειδικούς της ψυχικής υγείας δεν θα βοηθήσουν το άτομο.
Όμως σύμφωνα με το American Psychological Association, το γνωστό debriefing- που χαρακτηρίζεται από την άμεση παρέμβαση μέσα σε μόνο μία συνεδρία και μπορεί να διαρκέσει από 1 έως 3 ώρες και καλεί το άτομο να μιλήσει με λεπτομέρειες για το τι ακριβώς έχει συμβεί, έχει κατηγοριοποιηθεί ως μία πιθανόν ζημιογόνα παρέμβαση (potentially harmful treatment) και δεν συνιστάται (https://www.div12.org/treatment/psychological-debriefing-for-post-traumatic-stress-disorder/).
Ερευνητικά γνωρίζουμε πως βραχείες γνωστικές προσεγγίσεις που συμπεριλαμβάνουν τεχνικές όπως την ψυχο-εκπαίδευση για το τι σημαίνει ψυχικό τραύμα και την απο-παθολογοποίηση φυσιολογικών συμπτωμάτων που ακολουθούν το τραυματικό γεγονός έχουν περισσότερο ωφέλιμα αποτελέσματα.
Ο ρόλος του ειδικού της ψυχικής υγείας
Ο επαγγελματίας της ψυχικής υγείας είναι ένας κατάλληλα εκπαιδευμένος ειδικός ο οποίος με ενσυναίσθηση θα βοηθήσει το άτομο που υποφέρει είτε από οξεία αγχώδη διαταραχή είτε από μετατραυματικό άγχος, αντιδραστικά και τα δύο στο τραυματικό γεγονός.
Όπως αναφέραμε και πριν δεν παρουσιάζει συμπτώματα μετατραυματικού άγχους οποιοσδήποτε άνθρωπος επιβιώσει ή παρακολουθήσει ή μάθει για ένα τραυματικό γεγονός. Μέσα στον επόμενο μήνα από το συμβάν, εάν το άτομο παρουσιάσει συμπτώματα όπωςενοχές, έντονο άγχος, αίσθημα αποκοπής από την πραγματικότητα, έλλειψη ευχαρίστησης για δραστηριότητας που παλαιότερα τον ευχαριστούσαν και δυσκολία στην συγκέντρωση, δυσκολίες στον ύπνο και έντονο φόβο,τότε η παρέμβαση θα αφορά στον αντιμετώπιση τηςοξείας αγχώδους διαταραχής.Εάν ένα άτομο, αφού περάσει τουλάχιστον ένας μήνας από το τραυματικό γεγονός παρουσιάσει συμπτώματα όπως ανεπιθύμητες αναμνήσεις από το συμβάν, εφιάλτες, αποφυγή έκθεσης σε ερεθίσματα που έχουν συνδεθεί με το συμβάν, flashbacks, σωματικά συμπτώματα όπως ταχυπαλμίες στην αναφορά και μόνο του τραυματικού γεγονότος, σε βαθμό που να επηρεάζεται σημαντικά η λειτουργικότητά του, τότε θα γίνει αξιολόγηση και παρέμβαση από τον ειδικό για το μετατραυματικό άγχος.
Για τα παιδιά
Μετά την τραγωδία της 11ηςΣεπτεμβρίου, είχε παρατηρηθεί πως παιδιά τα οποία βρίσκονταν σε πολιτείες πολύ μακριά από την Νέα Υόρκη και παρακολουθούσαν τις εικόνες από την τηλεόραση παρουσίασαν ακριβώς τα ίδια συμπτώματα με τα παιδιά που ήταν παρόντες στην τραγωδία. Ένα παιδί μπορεί να τραυματιστεί ψυχικά όχι μόνο όταν το ίδιο βιώσει ένα τραυματικό γεγονός όμως ακόμα και αν το παρακολουθήσει ή εάν έχει ακούσει για αυτό. Άρα:
- Ειδικά για μικρότερες ηλικίες καλό είναι τα παιδιά να μην παρακολουθούν τις σκηνές από την τηλεόραση γιατί ο παιδικός εγκέφαλος δεν είναι ακόμα ανεπτυγμένος σε τέτοιο βαθμό που να μπορεί να επεξεργαστεί τις πληροφορίες που δέχεται. Επίσης αποφεύγουμε να συζητάμε μπροστά τους για τα όσα έχουν συμβεί.
- Όμως παραμένουμε στην διάθεσή τους για να τους απαντήσουμε σε τυχόν απορίες και δεν τα αποθαρρύνουμε από το να μας μιλήσουν για τις ανησυχίες τους.
- Τα βοηθάμε να κρατήσουν την ρουτίνα τους.
- Σε μεγαλύτερες ηλικίες, διδάσκοντας την αξία του εθελοντισμού μπορούμε να τους ζητήσουμε να μας συνοδεύσουν στην προσπάθεια περισυλλογής σε είδη πρώτης ανάγκης.
Για τους πυροσβέστες, τους αστυνομικούς, τους εθελοντές...
Ασυζητητί, οι πυροσβέστες, οι αστυνομικοί και οι εθελοντές που ρίχτηκαν από την πρώτη στιγμή στην μάχη μπορεί να έχουν περίσσια ψυχικά αποθέματα και μεγάλη γενναιότητα όμως οι σκληρές συνθήκες της εργασίας τους σε συνδυασμό με τις πολύ χαμηλές οικονομικές απολαβές, τους κάνουν υποψήφιους για το σύνδρομο εργασιακής εξουθένωσης το οποίο χαρακτηρίζεται από αποστροφή για την εργασία, έντονη κόπωση, διαταραχές ύπνου και διατροφής καθώς και συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης. Η φροντίδα από τους αγαπημένους τους, η αυτο-φροντίδα, αλλά και η επιλογή του να μιλήσουν με ειδικούς, ας είναι πάνω στην λίστα προτεραιοτήτων τους.
Για το τέλος...
...και ας κινδυνεύω να γίνω γραφική, θέλω να μοιραστώ τα λόγια του Victor Frankl, του ψυχιάτρου ο οποίος έζησε για τρία ολόκληρα χρόνια την φρίκη σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και τελικά επέζησε, τα οποία στριφογυρίζουν πάντα στο μυαλό μου μπροστά σε επώδυνα και τραυματικά γεγονότα: “Όλα μπορείς να τα πάρεις από έναν άνθρωπο, εκτός από ένα πράγμα: Την ελευθερία του να επιλέξει ο ίδιος πώς θα διαχειριστεί και πώς θα αντιμετωπίσει το γεγονός που του έχει συμβεί.”
Υ.Γ. Επειδή συζητώντας ακούω πολύ κόσμο να λέει μακάρι να ήμουν εκεί και να μπορούσα να κάνω αυτό ή εκείνο, θα συνιστούσα ο καθένας να κάνει ότι μπορεί από εκεί που βρίσκεται όσο ασήμαντο και εάν θεωρεί πως είναι αυτό. Ήδη έχουν ξεκινήσει προσπάθειες περισυλλογής φαρμάκων, ρούχων και τροφίμων και εκτιμάται πως μεγαλύτερες ανάγκες υπάρχουν για φάρμακα αυτή την στιγμή.
Τα ειλικρινή μου συλλυπητήρια στις οικογένειες και στους φίλους των θυμάτων.
