"Γιατί η ψυχή μας δεν είναι φτιαγμένη να αρκείται στη δυστυχία" έγραψε ο συγγραφέας Αύγουστος Κορτώ στο βιβλίο του Μικρό Χρονικό Τρέλας και δεν θα μπορούσε να διατυπώσει καλύτερα το δικαίωμα που έχουμε όλοι μας να ζήσουμε τη ζωή μας όπως την θέλουμε και μας αξίζει. Το στίγμα όμως, μαζί με την έλλειψη πληροφοριών για τις παροχές υπηρεσιών ψυχικής υγείας και για τον ακριβή ρόλο των ειδικών αλλά και τις πεποιθήσεις πως "θα τα καταφέρω μόνος μου" και "θα περάσει από μόνο του" μας εμποδίζουν από το να αναζητήσουμε βοήθεια. Άνθρωποι υποφέρουν και δεν βγαίνουν έξω από το σπίτι, αδυνατούν να δουλέψουν, βουλιάζουν στην αδράνεια και δεν αντέχουν να βρεθούν σε κλειστό χώρο, υποφέρουν από ψυχοσωματικά συμπτώματα όπως ζαλάδες και πονοκεφάλους για μήνες ή ακόμα και χρόνια και χάνουν πολύτιμες στιγμές γιατί αισθάνονται πως έχουν χάσει τον έλεγχο της ίδιας τους της ζωής. Όμως εκεί έξω υπάρχει βοήθεια και μπορείς να την αναζητήσεις.
Δύο επαγγελματίες της ψυχικής υγείας, ο ψυχίατρος Δρ Νεόφυτος Θεοδωρίδης και ο συμβουλευτικός ψυχολόγος Δρ Μάριος Αργυρίδης ανέλαβαν να μας λύσουν απορίες που αφορούν στον ακριβή ρόλο των ειδικών, τι να περιμένουμε από την επίσκεψη μας στους ειδικούς, πότε η παρέμβαση των ειδικών κρίνεται απαραίτητη, εάν το ταμπού εξακολουθεί να αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα στην αντιμετώπιση των προβλημάτων της ψυχικής υγείας, καθώς και για το κόστος μιας αδιάγνωστης νόσου.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΨΥΧΟΛΟΓΟ ΔΡ ΜΑΡΙΟ ΑΡΓΥΡΙΔΗ
Δρ Αργυρίδη πόσα χρόνια ασκείτε το επάγγελμα του ψυχολόγου στην Κύπρο; Τι έχει αλλάξει μέσα σε αυτά τα χρόνια στον χώρο της ψυχικής υγείας;
Ασκώ το επάγγελμα 11 χρόνια. Έχει παρατηρηθεί αύξηση σε συγκεκριμένου είδους περιστατικά όπως οι αγχώδεις διαταραχές και οι διαταραχές της διάθεσης. Όμως παράλληλα έχει μειωθεί και το ταμπού να πάει κάποιος σε ψυχολόγο και όσο πάει όλο και μειώνεται.
Τι θεωρείτε πώς έχει βοηθήσει στην μείωση του ταμπού;
Κυρίως νομίζω οι τηλεοπτικές εμφανίσεις των ψυχολόγων που αναλύουν διάφορα θέματα, η αύξηση των συναδέλφων παγκύπρια, όπως και η αύξηση των φοιτητών που το σπουδάζουν. Υπάρχουν βέβαια κάποιοι που ακόμα διστάζουν να απευθυνθούν στον ψυχολόγο, ασυζητητί.
Άρα τι θα μπορούσαν να κάνουν από την πλευρά τους οι επαγγελματικές της ψυχικής υγείας, ακόμα περισσότερο;
Θεωρώ ότι με διάφορα παρεμβατικά προγράμματα σε κοινότητες και δήμους κυρίως απομακρυσμένους και ορεινούς, θα μπορούσε να αποστιγματιστεί η έννοια του ψυχολόγου, για το ποιός είναι και τι κάνει.
Πέρα από το στίγμα, ποιοί άλλοι λόγοι μας εμποδίζουν από το να επισκεπτούμε κάποιο ειδικό;
Οι διάφορες άμυνες που μπορεί να έχουμε στο να “αγγίξουμε” θέματα τα οποία μπορεί να είναι πιο επίπονα, το κόστος το οποίο είναι ένας σημαντικός αποτρεπτικός παράγοντας, καθώς και το μακροχρόνιο της κατάστασης αφού δεν ακολουθείται ένα μοντέλο βραχυπρόθεσμο στα κυπριακά δεδομένα.
Θεωρείτε ότι στην Κύπρο έχουμε την τάση να αποφεύγουμε τα προβλήματα μας αντί να μπαίνουμε στην διαδικασία να τα αντιμετωπίσουμε;
Είναι και αυτό, όμως ρόλο παίζουν και άλλοι παράγοντες. Όπως η παρουσία της Εκκλησίας, πολλοί θα καταφύγουν στον πνευματικό να λύσουν κάτι παρά στον ψυχολόγο, ενώ σαφώς το ένα δεν αναιρεί το άλλο και κάποιοι θα καταφύγουν στην οικογένεια. Μια πρόσφατη έρευνα του Νεκτάριου Αλέξη πάνω σε αυτό το θέμα, δείχνει ότι αυτοί είναι οι λόγοι αποφυγής αναζήτησης βοήθειας από ειδικούς ψυχικής υγείας. Το στίγμα και η αναζήτηση βοήθειας από τον πνευματικό και την οικογένεια.
Τι θα απαντούσατε σε κάποιον που λέει ότι προτιμά να λύνει τα προβλήματα του με την βοήθεια ενός πνευματικού ή της οικογένειάς του;
Θα απαντούσα ότι καλά κάνει γιατί η συμβολή τους είναι πολύ σημαντική, όμως ο καθένας κάνει κάτι τόσο μοναδικό που για να υπάρχει το τέλειο αποτέλεσμα χρειάζεται μια συνέργεια μεταξύ όλων αυτών.
Τι να περιμένει κάποιος από την πρώτη του επίσκεψη στον ψυχολόγο; Κάποιοι εμφανίζονται νευρικοί.
Το θεωρώ φυσιολογικό να είναι κάποιος νευρικός, ακριβώς γιατί δεν ξέρει τι θα συναντήσει. Το σίγουρο είναι ότι θα βρει ένα άτομο έτοιμο να το ακούσει, χωρίς κριτική, χωρίς ταμπού. Να περιμένει ότι στον επαγγελματία της ψυχικής υγείας θα βρει μια κατανόηση και μια έντονη προσπάθεια να τον βοηθήσει συμβουλευτικά μαζί να πάρουν μια καλύτερη απόφαση που αφορά το ίδιο το άτομο, αμερόληπτα, χωρίς να λαμβάνει υπόψιν τον ευρύτερο κύκλο γύρω από το άτομο και να επικεντρωθεί κυρίως στις ανάγκες του ιδίου του ατόμου.
Ποιό όμως είναι το κόστος μια αδιάγνωστης ψυχικής διαταραχής;
Ειδικά για το κράτος το κόστος είναι πολύ μεγάλο γιατί θα πρέπει να διεκδικήσει εξωνοσοκομειακές περιθάλψεις, φάρμακα, αλλά και την αντιμετώπιση ψυχοσωματικών θεμάτων τα οποία δεν θα λύνονται ακριβώς γιατί η αιτία τους είναι ψυχοσωματική.
Μετά τα ψυχοσωματικά, θα ξεκινήσουν και τα σωματικά. Όσο περισσότερο μένει αδιάγνωστο το πρόβλημα, τόσο θα χειροτερεύουν τα συμπτώματα με αποτέλεσμα το άτομο να γίνει δυσλειτουργικό, άρα να επηρεάσει και τους γύρω του, εν τέλει. Σκέψου τα περιστατικά που έρχονται για να μας ζητήσουν να βοηθήσουμε κάποιον άλλο και δεν αναφέρονται καν στον εαυτό τους.
Η απάντησή σας σε όσους ζητούν άμεσες λύσεις από την πρώτη συνεδρία;
Θεωρώ ότι είναι κυρίως απότελεσμα άγνοιας το κομμάτι του να περιμένει κάποιος να δει αποτελέσματα από την πρώτη φορά. Σε καμιά ειδικότητα δεν συμβαίνει αυτό. Σε όποια ειδικότητα και να πας θα υπάρχει το κομμάτι της φαρμακευτικής αγωγής το οποίο θα πρέπει να λαμβάνεις για κάποιο διάστημα μέχρι να υπάρξει κάποιο αποτέλεσμα. Το ίδιο ισχύει και με την ψυχολογία, καθώς άμεσα αποτελέσματα δεν μπορεί να δώσει κανένας.
Γνωρίζουμε ότι η ψυχοθεραπεία έχει οφέλη και ρίσκα. Ποιά είναι τα ρίσκα;
Ένα από τα ρίσκα είναι το άτομο να έρθει χωρίς να είναι έτοιμο, δηλαδή να έρθει για να ικανοποιήσει την ανάγκη κάποιου άλλου, να έρθει χωρίς την θέλησή του για να σταματήσει κάποιος να του γκρινιάζει, με αποτέλεσμα να υπάρξει μια αρνητική αντίδραση. Αυτό δεν θα είναι θεραπευτικό και θα του μείνει κάποια πικρή γεύση η οποία μπορεί και να μην ανατραπεί ποτέ.
Αν ένα άτομο κατά την διάρκεια της ψυχοθεραπείας αναστατωθεί όταν μιλήσει για κάτι τραυματικό;
Θα μπορούσε να προκληθεί αναστάτωση. Για παράδειγμα όμως όταν κάποιος πονάει το σπόνδυλό του και πάει να κάνει εγχείρηση, θα πρέπει να περάσει από τον πόνο της εγχείρησης για να γίνει καλύτερα. Είναι η ίδια λογική στο ότι το τελικό αποτέλεσμα είναι ωφέλιμο, νοουμένου ότι είναι σωστά εκπαιδευμένος ο ειδικός και ότι η διαδικασία μέχρι την αποθεραπεία είναι μια δύσκολη και επίπονη διαδικασία όπως είναι όλες οι ιατρικές και παραιατρικές.
Υπάρχει τρόπος να αυξηθεί η ετοιμότητα και η δεκτικότητα του ατόμου για ψυχοθεραπεία;
Υπάρχει ως αποτέλεσμα. Όχι άμεσα, αλλά έμμεσα αν η έννοια της ψυχολογίας αποσυνδεθεί από την παθολογία, αποσυνδεθεί από την λέξη «τρελλός» και την ψυχιατρική τότε δεν θα υπάρχουν και τόσες άμυνες να ζητήσει ένα άτομο βοήθεια.
Από την εμπειρία σας μέχρι τώρα, ποιοί θα λέγατε ότι είναι οι πιο συνηθισμένοι μύθοι γύρω από την ψυχοθεραπεία;
Ο πιο στερεοτυπικός είναι ότι είναι “τρελλός” αυτός ο οποίος κάνει ψυχοθεραπεία. Ο δεύτερος είναι το μπέρδεμα της ψυχοθεραπείας με την ψυχανάλυση, μην μπορώντας να ξέρουν ότι η ψυχανάλυση είναι μια πιο παλιά μορφή ψυχοθεραπείας και λιγότερο χρησιμοποιημένη πλέον.
Αυτά μπορούν να αποσαφηνιστούν μέσα από μια σωστή ενημέρωση. Να πάνε δηλαδή οι ειδικοί ψυχικής υγείας στον κόσμο και όχι ο κόσμος στους ειδικούς, ακριβώς για να “αποφορτιστεί” ο τίτλος του ψυχολόγου, από τον πιο “βαρύ” σε εισαγωγικά τίτλο του ψυχίατρου, που αυτός λόγω στίγματος είναι σε άλλη κατηγορία. Όμως οι δύο σε συνέργεια μεταξύ τους μπορεί να είναι αποτελεσματικοί.
Τι θα συμβουλεύατε τις καινούριες γενιές ψυχολόγων;
Να βλέπουν ως λειτούργημα αυτό το οποίο εξασκούν που έχει ως κεντρικό στοιχείο τον άνθρωπο και αν καταφέρουν σε όλες τους τις συνδιαλλαγές στην καθημερινότητά τους να έχουν αυτό το στοιχείο υπόψιν τους, τα πράγματα θα είναι σίγουρα καλύτερα και για τους ίδιους. Ακόμα και εκτός δουλειάς να έχουν τον άνθρωπο στην έγνοια τους. Πλέον ο τίτλος του ψυχολόγου σε κάνει να κάνεις συγκεκριμένες επιλογές, όπως το να μην παίρνεις θέση για ακραία θέματα, να μπορείς να καταλάβεις και τις δύο απόψεις, να μην παρασύρεσαι προς την μία άποψη ή την άλλη, γιατί αν μπορέσεις να καταλάβεις την φύση του ανθρώπου, τότε θα μπορείς να καταλάβεις και γιατί υπάρχουν δύο αντίθετες απόψεις, να ξέρεις από που έρχεται ο καθένας και να παρεμβαίνεις κάθε φορά που τίθεται να γίνει κακό σε κάποιον.
Οι θεραπεύομενοι μπορούν να γνωρίζουν για τη ζωή του ψυχολόγου τους;
Εξαρτάται ποιάς σχολής είσαι. Σύμφωνα με τους ψυχαναλυτές, όχι δεν πρέπει οι θεραπεύομενοι να γνωρίζουν για τη ζωή του ψυχολόγου. Άλλες σχολές είναι πιο ευέλικτες. Ερευνητικά ξέρουμε ότι η μικρή αυτοαποκάλυψη μέσα στο γραφείο είναι πολύ βοηθητική σε σύγκριση με το καθόλου και σε σύγκριση με το πολύ.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΨΥΧΙΑΤΡΟ ΔΡ ΝΕΟΦΥΤΟ ΘΕΟΔΩΡΙΔΗ
Δρ Θεοδωρίδη, πόσα χρόνια ασκείτε το επάγγελμα του ψυχιάτρου στην Κύπρο και τι έχει αλλάξει μέσα σε αυτό το διάστημα;
Το ασκώ εδώ και δέκα χρόνια. Ο κόσμος έρχεται πιο εύκολα πλέον σε σχέση με δέκα χρόνια πριν. Έχει μειωθεί και το στίγμα. Η μη επισκεψιμότητα δεν έχει να κάνει τόσο πολύ με το στίγμα αλλά με την μη συμμόρφωση. Δηλαδή, αν κάποιος δεν θέλει να πάρει την φαρμακευτική αγωγή την οποία προτείνει ο ψυχίατρος δεν θα έρθει στο follow up. Οι παράγοντες για την μη συμμόρφωση είναι δύο. Καταρχήν, στις βαριές ψυχιατρικές παθήσεις υπάρχει η τάση μη συμμόρφωσης με την φαρμακευτική αγωγή. Όμως στις αγχώδεις ή συναισθηματικές διαταραχές οι ασθενείς ενδεχομένως να έχουν ακούσει διάφορα, όπως ότι μπορεί να εξαρτηθούν από τα φάρμακα ή ότι θα φαίνεται ότι είναι σε φαρμακευτική αγωγή για αυτό και να μην ακολουθήσουν τις οδηγίες του γιατρού.
Η απάντηση όμως είναι ότι στην πλειοψηφία τους τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται σήμερα δεν προκαλούν εξάρτηση και ο σκοπός είναι να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής του ασθενή. Όσο αφορά τα ηρεμιστικά που θα μπορούσαν να προκαλέσουν εξάρτηση η συνταγογράφησή τους γίνεται σαφώς με προσοχή.
Επίσης έχει παρατηρηθεί μια αύξηση στις κρίσεις πανικού και άλλες αγχώδεις διαταραχές, ενώ άλλου είδους περιστατικά όπως η διπολική διαταραχή, η σχιζοφρένεια και η κατάθλιψη παραμένουν σταθερά.
Θεωρώ ότι τα περιστατικά που αφορούν σε αγχώδεις διαταραχές έχουν αυξηθεί λόγω της καθημερινής πίεσης και της οικονομικής ύφεσης που βιώνουμε.
Ποιός είναι ακριβώς ο ρόλος του ψυχιάτρου;
Αρχικά ξεκινά με την αξιολόγηση μιας πάθησης. Κάνει την διάγνωση και μπαίνει στην διαδικασία να σκεφτεί και να προτείνει φαρμακευτική αγωγή ή παράλληλα και ψυχοθεραπεία. Συνήθως στην Κύπρο, οι ψυχίατροι παραπέμπουν σε ψυχολόγο για ψυχοθεραπεία. Ελάχιστοι αναλαμβάνουν ψυχοθεραπευτικά κάποιους ασθενείς σε αντίθεση με την Ελλάδα που αρκετοί ψυχίατροι είναι εκπαιδευμένοι και στην ψυχοθεραπεία.
Τι να περιμένει κάποιος από την πρώτη του επίσκεψη στον ψυχίατρο;΄
Εξαρτάται για ποιό λόγο έρχεται. Αν έρχεται για ένα αίτημα, όπως π.χ. δεν κοιμάται ή είναι πολύ αγχωμένος, ή νιώθει ότι κάποιος παράγοντας στη ζωή του τον πιέζει και ανάλογα πόσο αισθάνεται ότι μπορεί να το διαχειριστεί, του προτείνεται φαρμακευτική αγωγή ή μόνο ψυχοθεραπεία. Αν δεν βοηθήσει το καθένα από μόνο του τότε γίνεται συνδυασμός των δύο θεραπευτικών παρεμβάσεων.
Αντιληφθήκατε ποτέ κάποια νευρικότητα από την πλευρά των ασθενών; Και αν ναι πώς μπορεί να καμφθεί;
Ναι, ειδικά τα πρώτα χρόνια. Το πώς θα μπορούσε να καμφθεί, έχει να κάνει με την πρώτη επαφή, το πώς τον υποδέχεσαι. Θα μπορούσε να λειτουργήσει θετικά η υποδοχή σε ένα φιλικό περιβάλλον. Θεωρώ όμως ότι το μεγάλο πρόβλημα είναι το να πάρει κάποιος την απόφαση να επισκεφτεί τον ψυχίατρο, γιατί κάποιοι έχουν αρκετούς ενδοιασμούς. Πλέον όμως και λόγω ίντερνετ ο κόσμος έρχεται "διαβασμένος" για τα συμπτώματα του και έρχεται για να τα επιβεβαιώσει αλλά είναι και πιο εξοικειωμένος. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι το διαδίκτυο αντικαθιστά την δουλειά του ειδικού της ψυχικής υγείας.
Τι άλλο θα μπορούσε να βοηθήσει έναν ασθενή να κάμψει τις αντιστάσεις του και να επισκεφθεί ένα ψυχίατρο;
Θα ήταν καλό να υπήρχε ένα πλαίσιο στο οποίο θα μπορούσαν να γίνουν τόσο από πλευράς ψυχιάτρων όσο και από πλευράς ψυχολόγων συνεδρίες μέσω διαδικτύου. Ένα μικρό ποσοστό εξακολουθεί να δυσκολεύεται να περάσει το κατώφλι του ψυχολόγου και του ψυχιάτρου λόγω στίγματος.
Η ενημέρωση επίσης θα μπορούσε να βοηθήσει στην εξοικείωση του κόσμου με τους επαγγελματίες της ψυχικής υγείας.
Πότε κρίνεται απαραίτητη η επίσκεψη στον ψυχίατρο και ποιό το κόστος μια αδιάγνωστης ψυχικής νόσου;
Σκεφτείτε την περίπτωση ενός ανθρώπου ο οποίος υποφέρει από κατάθλιψη η οποία εκδηλώνεται με αυξημένο ύπνο και όρεξη ή το αντίθετο, μειωμένη λειτουργικότητα όπου μπορεί να πηγαίνει στο γραφείο και να κάνει αυτά που πρέπει αλλά με δυσκολία. Μπορεί να μην έχει κάποιο αντίκτυπο στην δουλειά αλλά όσο προχωρά η κατάσταση χωρίς διάγνωση και θεραπεία ενδεχομένως να υπάρξει θέμα με την λειτουργικότητα. Να μην μπορεί τελικά να αποδώσει και να χρειάζεται συνεχώς αναρρωτικές άδειες. Πέρα από το ψυχολογικό και σωματικό κόστος, υπάρχει και ένα κόστος που αφορά στην απώλεια της παραγωγικότητας.
Κάποιες φορές και λόγω των συμπτωμάτων, της επίσκεψης σε ψυχίατρο προηγούνται επισκέψεις σε παθολόγο οι οποίοι είναι αυτοί που εισηγούνται την επίσκεψη σε επαγγελματία της ψυχικής υγείας.
Ευχαριστώ θερμότατα τον ψυχίατρο Δρ Νεόφυτο Θεοδωρίδη και τον συμβουλευτικό ψυχολόγο Δρ Μάριο Αργυρίδη για τον χρόνο που διέθεσαν και την πολύτιμη βοήθειά τους στην ολοκλήρωση αυτού του άρθρου.
